Το πρώτο Ψυχοσάββατο πέφτει στις 22 Φεβρουαρίου, το 2025 και το δεύτερο στις 7 Ιουνίου, καθώς είναι κινητή γιορτή, όπως το Πάσχα.
Αν και όλα τα Σάββατα του έτους είναι αφιερωμένα στις ψυχές των χριστιανών, που έχουν αποβιώσει ανά τους αιώνες, με την ελπίδα της ανάστασής τους κατά τη Δευτέρα Παρουσία, σύμφωνα με τις Γραφές, η Εκκλησία τιμά και ειδικά τη μνήμη τους το Ψυχοσάββατο ή αν προτιμάτε τα δύο προαναφερθέντα ψυχοσάββατα.
Τα δύο Ψυχοσάββατα τιμώνται από τους πιστούς με μνημόσυνα στις εκκλησίες, τρισάγια στους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, μοίρασμα κολλύβων και ελεημοσύνες στους φτωχούς («ψυχικό»), ενώ το έθιμο απαγορεύει την εργασία.
Το νόημα του Ψυχοσάββατου
Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει το εξής νόημα: Η επόμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Για το λόγο αυτό με το Μνημόσυνο των κεκοιμημένων ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει τη συμπάθεια και τη μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει μεταξύ των υιών της Επουράνιας Βασιλείας Του.
Το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής λέγεται και του Ρουσαλιού, επειδή έλκει την καταγωγή του από τη ρωμαϊκή γιορτή των Ρουσαλίων ή Ροζαλίων. Είναι η ημέρα, που σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, οι ψυχές επιστρέφουν στον Κάτω Κόσμο, αφού κατά τη διάρκεια της πασχαλινής περιόδου κυκλοφορούσαν ελεύθερα πάνω στη γη. Τη θλίψη των ψυχών, αλλά και των οικείων τους, εκφράζει το δίστιχο:
Όλα τα Σάββατα να παν, να παν και να γυρίσουν
Το Σάββατο του Ρουσαλιού να πάει, να μην γυρίσει.
Κατά τα δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα, η Εκκλησία μας καλεί σε μία παγκόσμια ανάμνηση «πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου».
Μνημονεύει:
Όλους εκείνους που υπέστησαν «άωρον θάνατον», σε ξένη γη και χώρα, σε στεριά και σε θάλασσα.
Εκείνους που πέθαναν από λοιμική ασθένεια, σε πολέμους, σε παγετούς, σε σεισμούς και θεομηνίες.
Όσους κάηκαν ή χάθηκαν.
Εκείνους που ήταν φτωχοί και άποροι και δεν φρόντισε κανείς να τούς τιμήσει με τις ανάλογες Ακολουθίες και τα Μνημόσυνα.
Πέρα όμως από τα επίσημα ψυχοσάββατα, κατά περιοχές υπάρχουν κι άλλα Σάββατα που αφιερώνονται στη μνήμη των νεκρών, όπως για παράδειγμα το Σάββατο πριν τη γιορτή του Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη.
Επίσης στην Αθήνα έχουν ακόμη δύο ψυχοσάββατα. Το Σάββατο της Τυρινής και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδος των Νηστειών, που είναι γνωστό και σαν Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων.
Τι κάνουν οι ψυχές το Ψυχοσάββατο
Οι παλαιότεροι θεωρούσαν την ημέρα του Ψυχοσάββατου γιορτή. Πίστευαν ότι είχαν τη δυνατότητα, πηγαίνοντας στα νεκροταφεία, να επικοινωνήσουν νοητικά με τους αγαπημένους τους που αναπαύονταν εκεί.
Τα μνημόσυνα είναι ένα πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών.
Εκείνη την εποχή υπήρχαν και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες με κατάλληλες για αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες.
Συνώνυμο του Ψυχοσάββατου είναι τα κόλλυβα που είναι σιτάρι βρασμένο και προσφέρονται στους παρευρισκόμενους σε μνημόσυνα στην εκκλησία. Στην συνέχεια διανέμονται σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια. Το έθιμο προέρχεται από τα παλαιότερα χριστιανικά χρόνια και έχει σχέση με τα περίδειπνα των Ελλήνων και άλλων λαών.
Τα υλικά που παρασκευάζονται τα κόλλυβα έχουν τη σημασία τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποτελείται από σιτάρι που είναι το σύμβολο της γης και συμβολίζει και τις ψυχές των πεθαμένων.
