Σαν σήμερα στις 23 Αυγούστου 1958 πέφτουν ηρωικά μαχόμενοι οι αγωνιστές της ελευθερίας, εθνομάρτυρες Αναστάση Δημητράκης, Καΐλη Μιχαήλ (Σίαλος) και ο Σακκά Καλλής.
Δημητράκης Αναστάση
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 28 Ιουλίου 1936. Ο Δημητράκης Αναστάση τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν γεωργοεργάτης. Στον αγώνα η δράση του ήταν αρχικά η διανομή φυλλαδίων, η παροχή πληροφοριών από παρακολουθήσεις και η προσφορά υπηρεσιών ως σύνδεσμος. Αργότερα έγινε βοηθός του Καλλή Σακκά στη διαφύλαξη οπλισμού. Βοηθούμενος και από τη μητέρα του τροφοδοτούσαν αντάρτες, μετέφεραν και έκρυβαν οπλισμό. Ύστερα από σύλληψη μελών της ΕΟΚΑ, τα οποία γνώριζαν μικρή αποθήκη οπλισμού στη Λύση, οι αντάρτες Σιάλος Καΐλη και Παναγής Λάρκου, βοηθούμενοι και από τους συναγωνιστές τους Δημητράκη Αναστάση και Καλλή Σακκά, διατάχθηκαν, στις 23 Αυγούστου 1958, να μετακινήσουν τον οπλισμό. Φόρτωσαν σε δυο ποδήλατα ένα αυτόματο στεν, ένα μαρτίνι, ένα περίστροφο 0,38, επτά κυνηγετικά, δεκαπέντε χειροβομβίδες, δυο νάρκες και αρκετή ποσότητα πυρομαχικών και κατευθύνονταν σε περιβόλι του Δημητράκη Αναστάση. Μόλις βγήκαν από το χωριό, στις 8:00 μ.μ. τη φεγγαρόλουστη εκείνη νύκτα, σύμφωνα με μαρτυρία του Παναγή Λάρκου που επέζησε, Άγγλοι στρατιώτες, που ενέδρευαν πίσω από δυο δέντρα, τους επιτέθηκαν ξαφνικά. Οι δυο αντάρτες άνοιξαν πυρ εναντίον των στρατιωτών. Ο Σιάλος πρόλαβε επίσης να ρίξει μια χειροβομβίδα εναντίον της μιας ομάδας των στρατιωτών, ενώ στο χέρι του κρατούσε άλλη την οποία δεν πρόλαβε να χρησιμοποιήσει, επειδή τα πυρά της δεύτερης ομάδας των Άγγλων, που ήταν κρυμμένοι σε διπλανό δέντρο, τον σκότωσαν. Στη συνέχεια οι Άγγλοι πυροβόλησαν και σκότωσαν το Δημητράκη Αναστάση και τον Καλλή Σακκά. Οι απώλειες των Άγγλων, όπως μεταδόθηκαν στον αστυνομικό σταθμό Βατιλής με ασύρματο από τους επιζήσαντες Άγγλους στρατιώτες, ήταν πέντε νεκροί και ένας τραυματίας.
Μιχαήλ (Σιάλος) Καϊλή
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 13 Απριλίου 1933. Ο Σιάλος Καϊλή ήταν ορφανός από μητέρα. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ως ο μεγαλύτερος αδελφός μπήκε στη βιοπάλη να βοηθήσει τον πατέρα του στο μεγάλωμα των αδελφών του. Εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ τον Ιούλιο του 1955 και κατατάχθηκε στις ομάδες κρούσεως Λύσης. Καταζητήθηκε στις 10 Αυγούστου 1956 και κατέφυγε στο αντάρτικο με την ευχή του πατέρα του, για την οποία ήταν πολύ περήφανος : “Να πας στο καλό, παιδί μου. Νεκρό στο σπίτι μου σε δέχομαι, προδότη όχι”. Έλαβε μέρος σε πολλές επιθέσεις εναντίον των Άγγλων με τους αντάρτες του υποτομέα Λύσης και άλλους αγωνιστές της Λύσης. Στις επιθέσεις αυτές ο Σιάλος διακρινόταν για την ανδρεία του. “Είδαμε τόλμην και παλικαριά”, αφηγούνται οι συναγωνιστές του, “που δεν ξαναείδαμε ποτέ και σε κανένα. Στην επίθεση της 1ης Αυγούστου 1958, έξω από τη Λύση προς την Κοντέα, με την εμφάνιση των στρατιωτικών αυτοκινήτων, όρμησε στη μέση του δρόμου ο Σιάλος και άρχισε να βάλλει εναντίον τους με το αυτόματο γαλλικό του όπλο. Οι οδηγοί των στρατιωτικών οχημάτων σάστισαν και οι στρατιώτες τα έχασαν. Μέχρι που να συνέλθουν και να αρχίσουν να μας πυροβολούν εμείς τους ρίξαμε και αποτραβηχτήκαμε. Μας εντυπωσίαζε η αυτοθυσία του. Ο Σιάλος, με τα τόσα χαρίσματα με τα οποία ήταν προικισμένος και το χιούμορ που τον διέκρινε, ήταν η εύθυμη νότα ανάμεσά μας”. Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου 1958 ενέπεσε με τρεις συναγωνιστές του σε ενέδρα Άγγλων στρατιωτών, ενώ μετέφεραν προς απόκρυψη μεγάλη ποσότητα οπλισμού. Με το “αλτ” που πρόσταξαν οι Άγγλοι, ο Σιάλος πυροβόλησε και πέτυχε τον πρώτο Άγγλο στρατιώτη, σύμφωνα με μαρτυρία του Παναγή Λάρκου που επέζησε. Έριξε τη μια από τις δυο χειροβομβίδες που κρατούσε και άλλοι πέντε στρατιώτες σκοτώθηκαν. Δέχτηκαν όμως τα πυρά δεύτερης ομάδας Άγγλων στρατιωτών, από τα οποία ο Σιάλος έπεσε νεκρός. Στο χέρι του βρέθηκε και η δεύτερη από τις χειροβομβίδες που διέθετε, ένδειξη ότι, αν και βαριά πληγωμένος, ανέμενε τους Άγγλους να πλησιάσουν, για να επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα ρίχνοντάς την και δίνοντας την ευχέρεια στους συναγωνιστές του να διαφύγουν.
Καλλής Σακκά
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 8 Δεκεμβρίου 1931. Ο Καλλής Σακκά τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν γεωργός. Παράλληλα ασκούσε και το επάγγελμα του πατέρα του, υφαίνοντας σακιά και βοηθώντας τον ανάπηρο πατέρα του στη διατροφή των αδελφών του. Αναμίχθηκε στην ΕΟΚΑ από την αρχή του αγώνα και ανέλαβε την εκτύπωση φυλλαδίων, έχοντας και την ευθύνη απόκρυψης του πολυγράφου. Αργότερα του ανατέθηκε και η ευθύνη της απόκρυψης του οπλισμού της ΕΟΚΑ Λύσης. Λόγω της σοβαρότητας του έργου που του είχε ανατεθεί, η ανάμιξή του σε άλλες δραστηριότητες είχε περιοριστεί. “Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου 1958”, αφηγείται ο συναγωνιστής του Παναγής Λάρκου, “είχαμε να μεταφέρουμε τον οπλισμό Λύσης σεασφαλέστερο μέρος, κατόπιν σύλληψης δυο μελών μας της ΕΟΚΑ που γνώριζαν πού βρισκόταν κρυμμένος. Αυτό αποτελούσε γενική διαταγή του Διγενή. Χωριστήκαμε σε δυο ομάδες. Στη μια ήμαστε από πλευράς ανταρτών εγώ και ο ήρωας Σιάλος Καΐλη. Μαζί μας ήταν και ο Καλλής με τον ήρωα Δημήτριο Αναστάση, στο περιβόλι του οποίου θα κρύβαμε τον οπλισμό. Τα είχαμε όλα, όπλα, χειροβομβίδες και πυρομαχικά, φορτωμένα σε δυο ποδήλατα και τα σπρώχναμε προχωρώντας μέσα από τα χωράφια. Η νύκτα ήταν φεγγαρόλουστη. Άγγλοι στρατιώτες παραμόνευαν κρυμμένοι στη σκιά δυο δένδρων. Μας επιτέθηκαν εξ επαφής. Όπλα κρατούσαμε μόνο εγώ και ο Σιάλος. Μας έριξαν και τους ρίξαμε. Ήταν θέμα δευτερολέπτων. Ο Σιάλος πρόλαβε να κάμει χρήση και της μιας από τις χειροβομβίδες του. Η άλλη βρέθηκε αργότερα μέσα στο χέρι του. Το πώς κατόρθωσα να διαφύγω μέσα από τα καταιγιστικά πυρά των Άγγλων στρατιωτών ήταν θέμα τύχης. Μαζί με τους τρεις συντρόφους μου που σκοτώθηκαν επί τόπου, σκοτώθηκαν και πέντε Άγγλοι στρατιώτες και άλλος ένας τραυματίστηκε”.
Ο ηρωικός θάνατος των τριών παλληκαριών, που έπεσαν υπερασπιζόμενοι όπλα τα ιερά, ακούστηκε από όλους τους Έλληνες με συγκίνηση, αλλά και περηφάνια.
